गुठी भन्नाले के बुझिन्छ? गुठी जग्गा किन्ने-बेच्ने प्रक्रिया
नेपालको सम्पत्ति व्यवस्थापन प्रणालीमा गुठी महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्ने एक पुरानो संस्था हो। गुठीको मुख्य उद्देश्य सामाजिक, सांस्कृतिक, धार्मिक तथा परोपकारी कार्यहरूको निरन्तरता सुनिश्चित गर्नु हो। गुठी जग्गा व्यक्तिगत स्वामित्वमा नभई सार्वजनिक, धार्मिक वा संस्थागत उद्देश्यका लागि सुरक्षित गरिन्छ।
गुठीको परिभाषा
गुठी भन्नाले कुनै सम्पत्ति (मुख्यतः जग्गा) को व्यवस्थापनका लागि स्थापना गरिएको संस्था हो, जसले मन्दिर, गुम्बा, पोखरी, धर्मशाला, तथा अन्य सामाजिक कार्यहरूलाई निरन्तर सञ्चालन गर्न आर्थिक स्रोत उपलब्ध गराउँछ। गुठी सम्पत्तिहरू नेपाल गुठी संस्थान तथा विभिन्न स्थानीय गुठी व्यवस्थापन समितिहरूद्वारा सञ्चालित हुन्छन्।
गुठीको इतिहास
नेपालमा गुठी प्रणालीको इतिहास धेरै पुरानो छ। लिच्छवि र मल्लकालदेखि नै गुठी संस्थाहरूले धार्मिक सम्पदाहरूको संरक्षण, जात्राहरूको सञ्चालन, तथा सामाजिक सेवाहरू प्रदान गर्दै आएका छन्। शाह वंश तथा राणाकालमा पनि गुठीलाई निरन्तरता दिइयो। हाल, गुठी व्यवस्थापन तथा यसको नियमन नेपाल गुठी संस्थान मार्फत गरिन्छ।
गुठीका प्रकारहरू
१. राजगुठी – सरकारको स्वामित्वमा रहने गुठी, जुन मुख्यतः सरकारी खर्च धान्नका लागि प्रयोग गरिन्छ।
- धर्मगुठी – मन्दिर, गुम्बा, चैत्य, तथा धार्मिक कार्यहरू सञ्चालन गर्नका लागि सुरक्षित गुठी।
- सार्वजनिक गुठी – सामाजिक कार्य तथा परोपकारी गतिविधिहरू सञ्चालन गर्नका लागि स्थापना गरिएका गुठी।
- निजी गुठी – परिवार वा समुदाय विशेषले धार्मिक वा सामाजिक उद्देश्यका लागि स्थापना गरेको गुठी।
गुठी जग्गा किन्ने-बेच्ने प्रक्रिया
नेपालमा गुठी जग्गाको किनबेच अन्य सामान्य जग्गाभन्दा फरक प्रकृतिको हुन्छ। गुठी जग्गा खरिद-बिक्री गर्दा विभिन्न कानुनी प्रक्रिया पूरा गर्न आवश्यक पर्छ।
गुठी जग्गा किन्ने तरिका
१. गुठी संस्थान वा सम्बन्धित निकायसँग सम्पर्क गर्नुहोस्
- यदि तपाईं गुठी जग्गा किन्न चाहनुहुन्छ भने, नेपाल गुठी संस्थान वा सम्बन्धित स्थानीय गुठी समितिमा निवेदन दिनुपर्छ।
२. जग्गाको स्वामित्व र विवरण बुझ्नुहोस्
- किन्ने पहिल्यै, उक्त गुठी जग्गा सार्वजनिक हो कि निजी हो भनेर बुझ्नुपर्छ।
- जग्गाको लालपुर्जा, दर्ता नम्बर, कर भुक्तानी स्थिति आदि जानकारी लिनुपर्छ।
३. सरकारबाट अनुमति लिनुहोस्
- गुठी जग्गा किन्ने प्रक्रिया सामान्य जग्गा जस्तै सहज छैन, किनभने यसलाई सरकार वा गुठी संस्थानबाट हस्तान्तरण गर्न अनुमति लिनुपर्छ।
४. गुठी जग्गा नियमितिकरण (Conversion) गराउनुहोस्
- गुठी जग्गालाई व्यक्तिगत स्वामित्वको लागि रूपान्तरण गर्न, तपाईंले गुठी संस्थानमा निवेदन दिनुपर्ने हुन्छ।
- गुठी व्यवस्थापन ऐन अनुसार, केही विशेष अवस्थामा मात्र गुठी जग्गा व्यक्तिगत स्वामित्वमा रूपान्तरण गर्न सकिन्छ।
५. नयाँ लालपुर्जा निकाल्ने प्रक्रिया
- गुठी जग्गा किनिसकेपछि नयाँ लालपुर्जा निकाल्न सम्बन्धित मालपोत कार्यालयमा निवेदन दिनुपर्छ।
गुठी जग्गा बेच्ने तरिका
१. गुठी संस्थान वा स्थानीय गुठी समितिमा अनुमति लिने
- बेच्नका लागि सम्बन्धित निकायबाट स्वीकृति लिनुपर्छ।
२. कानुनी प्रक्रिया पूरा गर्ने
- गुठी जग्गा बेच्दा क्रेता र विक्रेताबीच लिखित सम्झौता हुनुपर्छ।
- सरकारी दस्तुर तथा कर बुझाउनुपर्छ।
३. नयाँ मालिकको नाममा लालपुर्जा ट्रान्सफर गर्ने
- बिक्रीपछि नयाँ मालिकको नाममा लालपुर्जा हस्तान्तरण गर्न मालपोत कार्यालयमा प्रक्रिया पूरा गर्नुपर्छ।
निष्कर्ष
गुठी जग्गा नेपालमा ऐतिहासिक तथा सांस्कृतिक रूपमा महत्त्वपूर्ण छ। यसको खरिद-बिक्री अन्य जग्गाभन्दा कानुनी रूपमा जटिल हुन सक्छ। यदि तपाईं गुठी जग्गा किन्ने वा बेच्ने विचार गर्दै हुनुहुन्छ भने, पहिले नै गुठी संस्थान वा सम्बन्धित सरकारी निकायसँग परामर्श लिनु उपयुक्त हुन्छ।
गुठी जग्गाको व्यवस्थापन, रूपान्तरण, र खरिद-बिक्रीका नियमहरू समयमा परिवर्तन हुन सक्ने भएकाले, अद्यावधिक कानुनी जानकारी राख्नु अत्यावश्यक छ।
